Kanatlı Hayvanlarda Sindirim Sisteminin Gelişimi

Hayvan yetiştiriciliğinin diğer kolların olan sığır yetiştiriciliği, keçi–koyun yetiştiriciliği veya at yetiştiriciliğine kıyasla kanatlı hayvanların  sindirim sistemi diğer birçok türe göre çok daha  basit ama etkili bir sindirim sağlamaktadır. Kanatlılara sağlanan yem rasyonlarının kaliteli ve sindirim sistemlerinin yapı ve işlevindeki basitlik nedeniyle kolay sindirilebilir olması gerekir. Bu, özellikle kanatlıların beklenen üretim performanslarına ulaşması için önemli bir noktadır. Bu günkü yazımızda kümes hayvanlarının sindirim sisteminin çeşitli bölümlerinin yapısını ve işlevini açıklayacak ve kümes hayvanlarının yemlerinin temel hammaddelerinin sindirimi üzerinde duracağız.

Sindirim Sistemi Nedir ?

Sindirim sistemi, yemin yenilmesinden sonra yiyeceklerin geçtiği beslenme kanalından, karaciğer ve pankreas ile birlikte artık atıkların vücuttan atıldığı yerden oluşur. Sindirim sistemi, gıdanın yutulmasından , onu oluşturan besin maddelerine parçalanmasından ve kan dolaşımına emilmesinden ve bu işlemden kaynaklanan atıkların giderilmesinden sorumludur. Karaciğer safra üretir ve bir dizi başka işlevle birlikte besinlerin metabolizmasında görevlidir. Pankreasın temel işlevi, sindirim enzimlerinin ve hormon adı verilen özel bileşiklerin üretilmesidir.

Sindirim Kanalı Nedir ?

Sindirim kanalı, gagadan başlayıp karın alt bölgesinde  kloaka ile biten uzun tüp benzeri bir organdır. Genel olarak sindirim kanalı , uzunlamasına ve çevresinde uzanan ve mukoza zarlarıyla kaplı kas katmanlarına sahiptir. Kanalın farklı yerlerinde önemli sindirim sıvıları üreten bezler bulunur. Gıdalardaki besinler, sindirimden sonra, karaciğere veya vücudun diğer bölgelerine taşınmak üzere sindirim kanalının duvarından dolaşım sistemine emilir . Kalan atık , kloaka yoluyla hayvanın vücudundan atılır.

Bildiğiniz üzere kanatlıların dişleri, dudakları , yanakları yoktur, bunun yerine çene üzerinde uzanan yoğun ve sert deriden oluşan bir gagaları ve delme görevi gören keskin kemikler vardır. Yeni yumurtadan çıkan tavukların gagalarının ucunda bulunan sözde yumurta dişi, yumurtadan çıkarken yumurtayı delmelerine yardımcı olur ve bir veya iki gün sonra kaybolur. Ağzın çatısını oluşturan sert damak, burun boşluğu ile iletişim kuran uzun, dar bir yarık şeklindedir. Tükürük bezlerinin çok sayıda kanalı , salgılarını ağız boşluğuna bırakırlar.

Ağız ve Yutak

Yutak ağızla bütünleşiktir ve onu izler. Kanatlıların dili uzun ve sivri uçludur ve çalıştığı gaganın şekline uygundur. Dilin derisi, özellikle uca doğru kalın ve azdır.

Ağzın iki ana işlevi vardır. Yiyecek parçacıklarını toplamaya yarar. Yemi yemek borusuna yönlendirme görevi görür.

Yemek Borusu

Kanatlıların yemek borusu geniştir ve önemli ölçüde gerilebilir. Kursak yemek borusunun göğüs boşluğuna girdiği yerden hemen önce bulunan yemek borusunun büyük bir genişlemesidir. Kursak  sindirim başlamadan önce yiyecekleri bir süre tutma kapasitesi sağlar. Bu kapasite, kanatlıların yiyeceklerini belirli aralıklarla “öğün” olarak almasını sağlar böylece sürekli sindirime izin verir. Yemek borusu göğüs kafesi içerisinde ilerler ve sindirim sisteminin çok önemli bir parçası olan ön mideye ( bezli mide) girer.

Yemek borusunun duvarı, en içteki mukoza zarı olan dört doku katmanından oluşur. Mukoza zarı, mikropların girişinde önemli bir engeldir ve ürettiği mukoza, yiyeceğin beslenme kanalı boyunca geçişine yardımcı olan bir kayganlaştırıcıdır. Kanatlılarda bez bulunmaması dışında kursağın yapısı yemek borusuna benzer.

Ön Mide ( Bezli Mide )

Kanatlılarda ön mide duvar çok kalın ve beş katmandan oluşmaktadır. Bezler, organ kalınlığının büyük kısmını oluşturur. Bu bezler, gıdanın sindiriminde veya bileşen besin maddelerine parçalanmasında kullanılan bir dizi salgı veya enzim üretir . Mukoza zarı kıvrımlıdır ve bu kıvrımlar arasında , hidroklorik asit ve lenfoid doku üreten çok sayıda basit tübüler bez bulunur.

Taşlık ( Kaslı Mide )

Kaslı mide veya taşlık, bezli mideden  hemen sonra gelmektedir . Kısmen loblar arasında ve kısmen de karaciğerin sol lobunun arkasında bulunur. Bir tarafı diğerinden biraz daha büyük olan, dışbükey bir mercek gibi düzleştirilmiş, yuvarlak bir şekle sahiptir. Bu dış tabakanın altında çok güçlü kırmızı kas kütleleri bulunur. İç yüzey kremsi renkli, kalın, çıkıntılı bir doku ile kaplanmıştır. Taşlık hemen hemen her zaman, taşlığın birincil işlevi olan gıdanın parçalanmasına yardımcı olan çakıl veya diğer kum gibi  sert nesneler içerir. Taşlıktan giriş ve onikiparmak bağırsağına çıkış birbirine yakın ve düzdür .

 İnce bağırsak

İnce bağırsak, taşlıktan çıkışta başlar ve ince bağırsak ile kalın bağırsağın birleştiği noktada sona erer . Nispeten uzundur ve sabit bir genişliktedir . Memeli ince bağırsağının üç parçası olan duodenum ( Oniki parmak) , jejunum ve ileumdan yalnızca duodenum kümes hayvanında kolayca ayırt edilebilir . Jejunum ve ileum arasında net bir sınır yoktur ve ince bağırsak tek bir uzun tüp olarak görünür . Gıdanın sindiriminin çoğu ve besinlerin tüm emilimi ince bağırsakta gerçekleşir ve bu nedenle yapısı oldukça önemlidir .

İnce bağırsağın çok sayıda önemli işlevi vardır:

• Sindirim sürecine dahil olan bir dizi enzimi üretir .
• Yiyeceklerin sindiriminin çoğunun yapıldığı yer burasıdır .
• Yiyeceklerin emiliminin çoğunun yapıldığı yer yine burasıdır .

Onikiparmak Bağırsağı

Oniki parmak bağırsağından sonra ince bağırsak bir sarmal oluşturur ve mezenter adı verilen ince bir zarla karın duvarının arka duvarından asılır. Bu zar, bağırsakla ilişkili kan damarlarını taşır. Oniki parmak bağırsağı taşlıktan başlar ve yaklaşık 20 santimetre uzunluğunda uzun bir halka oluşturur. Pankreas, oniki parmağın kolları arasında yer alır ve gerekli enzimleri ince bağırsağa boşaltır . Safra kesesinden karaciğere bağlı olan safra kanalları ve iki ila üç pankreas kanalı, duodenumun kaudal ucunda (arkaya en yakın) ortak bir papilla tarafından ince bağırsağa girer . Pankreas, yiyecekleri sindirme sürecinde çok önemli bir organdır.

Jejunum ve ileum, birlikte yaklaşık 120 cm uzunluğunda, safra ve pankreas kanalı papillasının bulunduğu duodenumun arka dısmında bulunur . İnce bağırsağın bu kısmı, oniki parmak bağırsağına benzer yapıdadır, ancak villus denen emici çıkıntıları daha kısadır .

İnce bağırsakların devamı kalın bağırsak ve kloaka ile devam eder ancak bu bölgeler sindirimden çok boşaltım organlarıdırlar .

Yemin Öğütülmesi Ve Sindirimi

Taşlık, enzimlerin çalışmasını kolaylaştırmak için gıda parçacıklarını fiziksel olarak daha küçük boyutlara ayıran çok güçlü bir organdır . Aynı zamanda, tükürük ile ve önmide tarafından daha önce yiyeceğe salınan enzimler taşlığa yardımcı olur . Taşlığın bu kırma ve karıştırma işlevi, taşlar gibi çözülmeyen kumların varlığı ile güçlendirilir.

Besin maddesi oniki parmak bağırsağına taşlıktan girer. Bu bölgedeki enzim aktivitesi, esas olarak taşlıkta başlayan proteinlerin parçalanmasının bir devamıdır. Karaciğerden gelen pankreas suyu ve safra, ince bağırsağın ön kısımlarından girer . Bununla birlikte, pankreas suyu ve safranın taşlığa doğru geri akışı nedeniyle, bu salgıların eylemleri sindirim sürecinde ince bağırsağa giriş noktalarından beklenenden daha erken başlar.

Enzimlere ek olarak, pankreas insülin ve sodyum bikarbonat üretir. İnsülin, kan şekeri seviyelerinin korunmasında rol alırken, kuvvetli alkali olan sodyum bikarbonat, bağırsak içeriğinin pH’ını artıracaktır.